Inhoudsopgave
Sport en eetproblemen
Sport en eetproblemen
Eetproblemen kunnen voorkomen bij elke sporter, van elk geslacht, leeftijd, lichaamsgrootte en bekwaamheid. Ze komen voor in elke sport en kunnen optreden op elk moment in de carrière.
Voeding en eetgedrag spelen een belangrijke rol in de sportwereld. Niet alleen moeten sporters extra aandacht besteden aan hun voeding omwille van hun verhoogde energieverbruik, vaak zoeken (competitie-)sporters ook naar een optimale balans in hun lichaamssamenstelling, hun voedings- en energie-inname en de intensiteit van training, met als doel hun prestaties te verbeteren. Het vinden van een gezond evenwicht is echter complex en vraagt heel wat kennis en vaardigheden. Hierdoor liggen voedingstekorten en eetproblemen op de loer.
Jonge (talentvolle) sporters bevinden zich bovendien in een unieke situatie. Enerzijds moeten ze voldoen aan de voedingsbehoeften van een stijgend aantal trainingen en competities, anderzijds moeten ze inspelen op de extra uitdagingen van hun groei en ontwikkeling. Dit maakt ook jonge sporters vatbaar voor eetproblemen.
Eetproblemen en eetstoornissen aanpakken, is een belangrijke stap in het toewerken naar een algemeen gezonde sportcontext. Want eetproblemen en eetstoornissen zetten de mentale en fysieke gezondheid van een sporter onder druk én zijn op lange termijn nefast voor de prestaties. Daarom wil Eetexpert mee bewustwording creëren rond de thema’s voeding en eetgedrag in de sport. Zo blijft sporten leuk en gezond.
Iedereen in de sportclub heeft een rol !
“Iedereen in de sportcontext heeft een rol in de preventie van eet- en gewichtsproblemen bij sporters, en iedereen kan sporters doorverwijzen naar gepaste hulp.”
– Position statement AIS/NEDC, 2020
Informatie en tools
Door jezelf te informeren over eet-en gewichtsproblemen, zet je een belangrijke stap richting het voorkomen van moeilijkheden. Daarom willen we iedereen in de sportcontext, gaande van sporters en coaches, tot teamgenoten, bestuursleden, juryleden, ondersteunend personeel en ouders, de nodige kennis en vaardigheden aanreiken om versterkend te werken en gepast te kunnen reageren bij moeilijkheden.
Vind hulp
“Sporters zoeken meer en sneller hulp voor psychische problemen, wanneer er een positieve houding is van coaches, teamleden, leeftijdsgenoten en context ten opzichte van het zoeken naar geestelijke gezondheidszorg”
– IOC, 2019
Herken je bepaalde signalen bij jezelf of een sporter in je omgeving? Heb je nood aan een gesprek met een psycholoog die vertrouwd is met de uitdagingen van sport, of heb je voedingsadvies nodig en weet je niet waar naartoe? Via onze verwijslijn eetproblemen bezorgen we je contactgegevens van hulpverleners in je buurt, bij wie je een vrijblijvend kennismakingsgesprek kan plannen. Je kan er terecht met vragen en zorgen over thema’s zoals voeding, eetgedrag, zelfbeeld en uiterlijk.
Zit je met een specifiek probleem of een vraag waarmee je niet verder kunt? Stel ze gerust, wij zoeken graag mee naar antwoorden. Bekijk onze contactgegevens.
FAQ sport en eetproblemen
Wat zijn eetproblemen en eetstoornissen?
Eetproblemen en eetstoornissen situeren zich op een continuüm van eetgedrag, dat varieert van evenwichtig eetgedrag, een tijdelijke hapering, eetproblemen en tot slot een eetstoornis. Problemen ontstaan vaak geleidelijk overheen dat spectrum. Ook sporters bewegen zich doorheen hun carrière en de verschillende trainingsfasen op dat spectrum, en zijn soms vatbaarder voor onevenwichtig eetgedrag.
Er wordt gesproken over eetproblemen wanneer het eetgedrag uit balans is, en de nodige eetvaardigheden met betrekking tot hoeveelheid (genoeg), voedingskeuze (gevarieerd), eetstructuur (gestructureerd) en attitude (genieten) niet meer in evenwicht staan. Voorbeelden zijn te weinig eten, te selectief eten, niet ontspannen eten, het hebben van eetbuien, of het occasioneel gebruiken van dieetpillen. Er wordt gesproken over een eetstoornis, wanneer buiten de maaltijdmomenten, ook andere domeinen van het functioneren beïnvloed zijn, zoals lichaamsbeleving, sociaal functioneren, emotioneel welbevinden, en lichamelijke gezondheid. Het eetgedrag en bijhorende gedachten over voeding, eten, calorieën en voedingswaarden bepalen dan het verloop van de dag.
Verdiepende informatie:
• Wat zijn eet- en gewichtsproblemen (algemeen publiek)
• Gezond sporten: Eetstoornissen in de sport: de atleet in disbalans of op de balans? (setting sport)
• Sport Vlaanderen: Welke eetstoornissen komen het vaakst voor? (setting sport)
Welke eetproblemen en -stoornissen komen voor bij sporters?
Bij sporters ontstaan eetproblemen en eetstoornissen meestal vanuit een focus op het verbeteren van de prestaties. Een wens om te vermageren of het lichaam te veranderen, is bij hen, in tegenstelling tot bij niet-sporters, eerder secundair aan die wens om beter te presteren. Sporters geven hierdoor geregeld aan zich niet te herkennen in het klassieke beeld van een eetstoornis, zoals gekend bij het brede publiek. Hierdoor ontstonden in de media en de sportwereld ook andere termen om eetproblemen bij sporters te benoemen.
We maken bij de termen een onderscheid tussen erkende eetstoornissen en ongespecificeerde voeding- of eetstoornissen. Voor de erkende eetstoornissen worden de definities en criteria weergegeven op basis van de DSM-5 (de vijfde editie van de “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders”). Bij ongespecificeerde voeding- of eetstoornissen staan de in de media en de sportwereld meest gangbare termen om eetproblemen te benoemen. Op de website van Sport Vlaanderen vind je een overzicht van de verschillende soorten eetstoornissen.
Tot slot is het belangrijk om te vermelden dat eetproblemen ook onbedoeld kunnen optreden bij sporters door onvoldoende kennis over toereikende voeding. Een tekort aan voedingsstoffen en energie, kan het eetgedrag in de war brengen en leiden tot RED-S of een eetstoornis. Opgroeiende adolescente sporters zijn extra kwetsbaar voor het ontwikkelen van energietekorten en bijgevolg eetproblemen. Wanneer de groeispurt samen gaat met een verhoogd aantal trainingsuren en onvoldoende kennis over de nieuwe voedingsnoden, lopen jonge sporters risico voor een energietekort.
– Ga naar: Sport Vlaanderen: Welke eetstoornissen komen het vaakst voor?
Bestaan er risico-sporten?
Internationale cijfers tonen aan dat eetstoornissen in alle sporttakken kunnen voorkomen, maar dat bepaalde disciplines een groter risico kennen.
* Beoefenaars van esthetische sporten (gymnastiek, synchroonzwemmen, schoonspringen, kunstschaatsen) hebben een verhoogd risico om een verstoord eetgedrag te ontwikkelen omdat de jurybeoordeling en de esthetiek vaak mede bepaald worden door hoe de sporter er fysiek uitziet. Vaak verwacht men een perfect afgetraind en mager lichaam en kleurt dit ook de beoordeling.
* In sporten met gewichtsklassen (bv. judo, worstelen, roeien, schansspringen, gewichtheffen) kampen de sporters vaak met gewichtsschommelingen of gebruiken ze ongezonde gewichtscontrolemaatregelen om te kunnen kampen in een bepaalde gewichtsklasse. Dit vormt voornamelijk een risico als het natuurlijk gezond gewicht van de sporter veraf ligt van de gewichtsklasse waarin de sporter kampt.
* Bij duur- of uithoudingssporten (bv. lange afstand lopen, triatlon, wielrennen) geldt dat er een té grote en eenzijdige nadruk wordt gelegd op het belang van een laag gewicht voor een optimale prestatie. Hierdoor loopt de sporter het risico om rigide en extreem in te zetten op gewichtsverlies.
Referenties:
• Chapa, D., Johnson, S. N., Richson, B. N., Bjorlie, K., Won, Y. Q., Nelson, S. V., Ayres, J., Jun, D., Forbush, K. T.,
Christensen, K. A., & Perko, V. L. (2022). Eating-disorder psychopathology in female athletes and non-athletes: A
meta-analysis. The International journal of eating disorders, 55(7), 861–885. https://doi.org/10.1002/eat.23748
• Walter, N., Heinen, T., & Elbe, A.-M. (2022). Factors associated with disordered eating and eating disorder
symptoms in adolescent elite athletes.Sports Psychiatry: Journal of Sports and Exercise Psychiatry, 1(2), 47–56.
https://doi.org/10.1024/2674-0052/a000012
Hoe vaak komen eetproblemen en eetstoornissen voor in de sport?
* Sporters neigen eerder naar het ontwikkelen van een eetprobleem dan een (klinische) eetstoornis.
* Sporters hebben een verhoogd risico op het vertonen van symptomen van een eetprobleem in vergelijking met de niet-sportende bevolking.
Internationale cijfers vinden dat 0 tot 19% van de mannelijke sporters en 6 tot 45% van de vrouwelijke sporters een eetprobleem of eetstoornis hebben. In lijn met de prevalentie bij niet-sporters, blijken dus meer vrouwelijke dan mannelijke (top)sporters te kampen met een eetstoornis of eetprobleem.
Opgedeeld per leeftijd vinden internationale cijfers dat ongeveer 20% van de volwassen (18-35jaar) vrouwelijke sporters en ongeveer 13% van de adolescente (+-16-jaar) vrouwelijke sporters eetproblemen kennen. Voor mannelijke sporters vinden ze 8% voor volwassenen (18-35jaar) en 3% voor de adolescenten (+-16 jaar).
De prevalentie verschilt eveneens per sporttak. Over het algemeen wordt een verhoogd risico gevonden voor esthetische-, duur,- en gewichtssporten. Onderzoek bij mannelijke sporters vindt dat specifiek bij hen de prevalentie verhoogd is in wielrennen; zwaartekrachtsporten en sporten in gewichtsklassen.
Het valt op dat klinische interviews hogere prevalentiecijfers opleveren dan zelf-rapportageonderzoek. Sporters neigen naar het onderschatten van problemen bij zelf-rapportage. Een mogelijke reden hiervoor is dat er nog veel misvattingen over signalen van eetproblemen en eetstoornissen bestaan, waardoor ze binnen de sportomgeving worden gemaskeerd.
In 2014 was er in Vlaanderen een groot onderzoek naar de prevalentie van eetstoornissen in de topsport, door prof. Laurence Claes (KUL) en Liesbet Boone (UGent), in samenwerking met het toenmalige BLOSO (nu sport Vlaanderen). Hun bevindingen leunen aan bij de vaststelling van het internationaal onderzoek.
Lees het onderzoeksrapport uit Vlaanderen: De gemiddelde Vlaamse topsporter heeft geen eetstoornis
Referenties:
• Mental health in elite athletes: International Olympic Committee (IOC) consensus statement (2019)
• The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad—Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S) (2014)
• Higher prevalence of eating disorders among adolescent elite athletes than controls (Martinsen & Sundgot-Borgen, 2013)
• Adolescent aesthetic athletes: A group at risk for eating pathology? (Van Durme, Goosstens & Braet, 2012)
• Eating disorders in athletes: Overview of prevalence, risk factors and recommendations for prevention and treatment (Bratland-Sanda & Sundgot-Borgen, 2012)
• Aspects of disordered eating continuum in elite high-intensity sports (Sundgot-Borgen & Torstveit, 2010)
Verhalen en media
Podcast: Gérard & ik (Louise Carton, DIFT Media en De Morgen)
Louise Carton werkte samen met DIFT Media en De Morgen om te vertellen over Gérard, haar eetstoornis. De podcast bestaat uit 4 afleveringen die zowel Louises persoonlijke verhaal vertellen alsook dat van enkele collega’s. De podcast brengt een genuanceed verhaal over het onstaan en de ontwikkeling van een eetstoornis en wat het is om met een eetstoornis te leven. Tegelijkertijd is het ook een verhaal van hoop waarbij de verschillende ervaringsdeskundigen getuigen over wat hun helpt in hun weg naar herstel. Je kan de podcast hier beluisteren.
Podcast: First EET Cast: #3: Wat als sporten leidt tot een eetstoornis?
In de 10-delige podcastserie ‘First EET cast’ van Ketenaanpak Eetstoornissen (K-EET) gaan ervaringsdeskundigen, psychologen, diëtisten, verpleegkundigen en artsen met elkaar in gesprek over het erkennen, behandelen en herstellen van elke mogelijke eetstoornis. Aflevering drie behandelt de vragen: Wat als gezond bezig zijn doorslaat in een ongezonde gewoonte? Wat als je er een eetprobleem door ontwikkelt? Waar ligt de grens tussen presteren en gezond zijn? Meer informatie over de podcast vind je op www.firsteetkit.nl
Partners in preventie en zorg
Eetexpert werkt samen met verschillende partnerorganisaties bij het opstellen van richtlijnen over eetvaardigheden en voeding voor sporters. Samen beogen we een gedragen kader uit te zetten om sportorganisaties te helpen bij de aanpak van eetproblemen en het toewerken naar een algemeen gezonde sportcontext.
Gezond Sporten – Sport Vlaanderen – Centrum Ethiek in de Sport – Vlaams Instituut Gezond Leven vzw
