7 tips voor ethische communicatie over gewicht, eetgedrag en uiterlijk
Feiten en fabels
Benieuwd naar het “waarom” van de checklists in de toolbox? Hier vind je meer informatie bij de verschillende aanbevelingen in de checklists. Waar nodig wordt verwezen naar extra achtergrondinformatie.
Een te sterke focus op gewicht of gewichtsverlies kan mensen aanzetten tot het volgen van crashdiëten of een lijngerichte eetstijl. Het volgen van een crashdiëet en een lijngerichte eetstijl verhogen het risico op zowel obesitas/overgewicht als eetstoornissen. Bovendien is gewichtsverlies niet nodig om de gezondheid te verbeteren. Bij een doorgedreven leefstijlverandering boekt men gezondheidswinst ook al is er geen gewichtsverlies.
Wat wel? Focussen op gezondheid is de uitdaging. Iedereen, ongeacht zijn of haar gewicht, heeft er baat bij om leefstijlveranderingen aan te brengen in het belang van de eigen gezondheid. Meer informatie over welke leefstijlveranderingen samenhangen met gezondheid vind je hier of op de website van Gezond Leven.
Meer weten? Onder ‘Risico- en beschermende factoren bij de ontwikkeling van eetstoornissen’ en ‘De oorzaken van overgewicht/obesitas’ in de rubriek ‘Achtergrond van obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de risico’s bij het promoten van lijngericht eten. Onder de Mythe: ‘Wie overgewicht of obesitas heeft, is per definitie niet fit en ongezond‘ vind je meer informatie terug over de relatie tussen gewicht, gezondheid en leefstijlveranderingen.
Dergelijke hypes promoten een lijngerichte eetstijl die zowel het risico op overgewicht/obesitas als het risico op eetstoornissen verhoogt. De “dietary restraint”-theorie postuleert bovendien dat deprivatie van bepaalde voedingsmiddelen de goesting in deze voedingsmiddelen verhoogt en leidt tot overeten op de momenten dat men, om welke reden ook, niet meer vasthoudt aan deze dieetregels. Het onderzoek rond “dietary restraint” laat duidelijk zien dat een meer gematigde omgang met voeding, waarbij alle voeding mag maar met mate, leidt tot een stabiel gewicht.
Wat wel? In plaats van te focussen op wat we wel of niet mogen eten is het beter om stil te staan bij hoe vaardig we zijn op vlak van eten. Een competente eter scoort goed op 4 verschillende vaardigheden, namelijk: Gestructureerd “momenten inplannen om te eten en de tijd nemen om te eten”, Genoeg “luisteren naar honger en verzadigingssignalen”, Gevarieerd “niet bang zijn van een gevarieerd smakenpalet en openstaan om nieuwe dingen te proberen” en Gezellig “zonder schuldgevoelens kunnen genieten van eten”. Deze vaardigheden worden samengevat met de term “Eetcompetentie”.
Meer weten? Onder ‘Risico- en beschermende factoren bij de ontwikkeling van eetstoornissen’ en ‘De oorzaken van overgewicht/obesitas’ in de rubriek ‘Achtergrond van obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de risico’s bij het promoten van lijngericht eten.
Een gebrek aan discipline of wil vooropstellen als oorzaak voor gewichtsproblemen is niet correct en bovendien erg stigmatiserend en schadelijk. Ook eetstoornissen draaien om veel meer dan de wil om slank te zijn of het slankheidsideaal. Ook hier zijn de oorzaken zeer complex. Bij een eetstoornis enkel focussen op eetgedrag en de wil om slank te zijn doet niet alleen onrecht aan de complexiteit van de stoornis maar ook onrecht aan de moedige maar vaak niet gemakkelijke stappen tot herstel die patiënten ondernemen.
Wat wel? Geef erkenning aan de complexiteit van eet- en gewichtsproblemen. Geen enkele persoon is hetzelfde, maak daarom in je werk voldoende duidelijk dat er verschillende oorzakelijke en instandhoudende factoren zijn bij zowel eet- als gewichtsproblemen.
Meer weten? In de rubriek ‘Achtergrond obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de oorzaken van overgewicht/obesitas, de schadelijke rol van gewichtsstigmatisering en de risico- en beschermende factoren bij ontwikkeling eetstoornis.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is er niet één oorzaak voor obesitas of voor een eetstoornis. Deze komen tot stand door een ingewikkeld samenspel van verschillende oorzakelijke en instandhoudende factoren die tussen verschillende individuen kunnen verschillen. Maak daarom in je werk voldoende duidelijk dat er verschillende oorzakelijke en instandhoudende factoren zijn bij zowel eet- als gewichtsproblemen. Algemene adviezen zijn vaak schadelijk: iemand met een lijngerichte eetstijl op dieet zetten verhoogt het risico op verstoord eetgedrag met alle lichamelijke en psychologische gevolgen van dien.
Wat wel? Moedig aan om hulp te zoeken: Het is essentieel om eet- en gewichtsproblemen snel te herkennen en mensen toe te leiden naar hulp om erger te voorkomen. Benadruk in je werk dus steeds het belang van hulpverlening en moedig mensen aan om hulp te zoeken. Binnen de hulpverlening is het essentieel dat men vertrekt vanuit maatwerk en samen met de persoon verkent hoe het probleem voor hem/haar in mekaar zit. Je kan hierbij verwijzen naar Eetexpert. Mensen op zoek naar hulp kunnen bij ons gratis terecht voor contactgegevens van hulpverleners gespecialiseerd in eet- en gewichtsproblemen over heel Vlaanderen.
Meer weten? Onder ‘Risico- en beschermende factoren bij de ontwikkeling van eetstoornissen’ en ‘De oorzaken van overgewicht/obesitas’ in de rubriek ‘Achtergrond van obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de verschillende factoren die bijdragen bij de ontwikkeling van eet-en gewichtsproblemen. Onder ‘Eetpatronen en eetstijlen als pathway voor de ontwikkeling van obesitas’ vind je meer informatie over de verschillende eetstijlen die het risico op de ontwikkeling van obesitas verhogen.
Beschrijvingen van hoe iemand er al dan niet in slaagde om een bepaald gewicht te bereiken, werken triggerend voor (ex-)patiënten. Het geeft inspiratie en het zet mensen met een eetstoornisproblematiek aan om hetzelfde te doen en is daardoor schadelijk. Het is af te raden om deze gedragingen tot in detail te beschrijven.
Wat wel? Bespreek het verstoorde gedag in algemene termen (bijvoorbeeld: “purgeergedrag”) zonder details over de manier waarop dit gedrag wordt uitgevoerd of de frequentie ervan. Geef geen tips om het gewicht op de weegschaal te manipuleren.
Meer weten? Onder ‘De (Sociale) media: vriend of vijand in het herstel van een eetstoornis? ’ in de rubriek ‘Achtergrond van Obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over informatie die triggerend is voor (ex-)patiënten.
Ieder lichaam is anders. Maatje 40 bij persoon A is een ander maatje 40 bij persoon B (Thomas, Parkinson, Frost, Goldstone, Doré et al., 2011) Bovendien reageert iedereen anders op lichaamsbeweging (Bouchard & Rankinen, 2001). Sommigen zullen bijvoorbeeld snel heel wat spiermassa opbouwen, anderen helemaal niet. Kwantificeerbare details waarmee men zichzelf gemakkelijk kan vergelijken zijn dan ook zinloos, kunnen de zaken vertekenen en daardoor leiden tot ontmoediging bij diegene die hun leefstijl proberen te veranderen
(Ex-)Patiënten getuigen bovendien vaak dat cijfergegevens over gewichtsverlies, calorieën, of BMI erg triggerend kunnen zijn. Zij beschrijven een soort competitiedrang: Wie is de beste eetstoornispatiënt? Of ze vinden dat ze pas hulp verdienen als ze er even erg aan toe zijn.
Wat wel? Geef algemene aanbevelingen rond een gezonde leefstijl. Een gezonde leefstijl vind je in ALLES namelijk: Afwisselend eten, Leuk bewegen, Lief zijn voor jezelf, Emoties Hanteren en Slapen. Meer informatie over welke leefstijlveranderingen samenhangen met gezondheid vind je op de website van Gezond Leven.
Meer weten? Onder ‘De (Sociale) media: vriend of vijand in het herstel van een eetstoornis? ’ in de rubriek ‘Achtergrond van Obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over informatie die triggerend is voor (ex-)patiënten.
Op websites die eetstoornissen promoten, wordt probleemgedrag vaak uitvoerig beschreven en worden er tips gegeven om de eetstoornis te verbergen voor de omgeving. Patiënten moedigen elkaar aan en kunnen op die manier terecht komen in een omgeving die de verstoorde cognities horende bij eetstoornis en het probleemgedrag versterkt. Het is daarom beter om in jouw werk niet te verwijzen naar deze websites en zeker geen concrete namen of linken naar deze websites weer te geven.
Wat wel? Vermeld websites of supportgroepen waar de patiënten en hun naasten terecht kunnen voor steun en informatie. Verwijs bijvoorbeeld naar de Vlaamse patiëntenorganisatie ANBN. Zij organiseren praatgroepen vooral zowel patiënten als familieleden. Ook via de website proud2bme.nl kunnen patiënten online steun zoeken in hun herstelproces.
Meer weten? Onder ‘De (Sociale) media: vriend of vijand in het herstel van een eetstoornis? ’ in de rubriek ‘Achtergrond van Obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over informatie die triggerend is voor (ex-)patiënten.
Vermijd om negatieve commentaar te geven op het uiterlijk of de lichaamsvorm van de personen waarover je een artikel schrijft. Onderzoek toont o.a. aan dat mensen bij het lezen van deze boodschappen ook meer ontevreden zijn over hun eigen lichaam, een risicofactor voor zowel de ontwikkeling van eetstoornissen als overgewicht/obesitas.
Wat wel? Focus je daarentegen op meer dan het uiterlijk maar ook op de talenten en successen of persoonlijkheid van de persoon.
Meer weten? Op de pagina ‘Achtergrond van eetstoornissen en obesitas‘ vind je meer informatie over de risico- en beschermende factoren in de ontwikkeling van eetstoornissen en obesitas.
Let goed op met wat je idealiseert of ophemelt, op korte tijd extreem veel gewicht verliezen of spiermassa kweken vraagt per definitie om extreme maatregelen die voor de meeste mensen niet haalbaar zijn en vaak zowel medisch als psychisch niet gezond zijn. Deze maatregelen zijn bovendien niet eens nodig om een optimale gezondheid te bereiken.
Wat wel? Wees in je werk kritisch voor extreme lichaamstransformaties en wat de persoon daarvoor heeft moeten doen. Kan dit wel op een natuurlijke en gezonde manier? Denk na over de haalbaarheid van dergelijke routines in het dagelijks leven. Sta niet alleen stil bij de korte maar ook bij de lange termijn gevolgen van dergelijke transformaties.
Meer weten? In de rubriek ‘Achtergrond bij obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de ‘Risico- en beschermende factoren bij ontwikkeling eetstoornis’ en de ‘Oorzaken van overgewicht/obesitas’. Onder de mythe: ‘Gewicht en gezondheid gaan hand in hand‘ vind je meer informatie terug over de relatie tussen gewicht, gezondheid en leefstijlveranderingen.
Taalgebruik dat een persoon labelt d.m.v. zijn stoornis, bijvoorbeeld “anorexiapatiënt”, kan stigmatiserend werken.
Wat wel? Gebruik person-first language, bijvoorbeeld: X heeft obesitas, X wordt behandeld voor een eetstoornis.
Bij een eetstoornis denken de meesten spontaan aan meisjes met ondergewicht. Eetstoornissen komen op elk gewicht voor. Deze link zorgt er wel voor de eetstoornissen vaak te laat worden herkend door de omgeving.
Wat wel? Vermijd om in je werk deze link te leggen, maar maak van de mogelijkheid gebruik om mensen er bewust van te maken dat een eetstoornis op elk gewicht kan voorkomen. Focus daarnaast op gedragskenmerken die vrienden en familieleden kunnen opmerken, zoals zich terugtrekken uit contact met anderen, negatieve opmerkingen over het eigen uiterlijk maken, voortdurend bevestiging zoeken over het uiterlijk, meer rigiditeit in het denken en gedrag.
Meer weten? Onder ‘ Eetstoornissen en gewicht’ in de rubriek ‘Achtergrond van eetstoornissen en obesitas” vind je meer informatie over de de relatie tussen eetstoornissen en gewicht.
Via het taalgebruik kan een eetstoornis voorgesteld worden als een levenslange aandoening, zonder hoop op herstel, of als iets dat je overkomt en waar je zelf geen actie tegen kan ondernemen. Bijvoorbeeld: X lijdt aan, Y wordt getroffen door, Z is het slachtoffer van.
Wat wel? Zorg voor een positief, versterkend en inspirerend verhaal dat perspectief biedt. Kies bijvoorbeeld een getuigenis van iemand die hersteld is, om de focus te leggen op wat hen hielp om te herstellen en wat het hen opleverde en niet op hoe het leven was met de eetstoornis.
Eetstoornissen voorstellen als een levensstijl kan het vertekend beeld geven dat eetstoornissen zo erg niet zijn of dat men er voor kiest om een eetstoornis te hebben.
Eetstoornissen zijn geen keuze of levensstijl maar kunnen ernstige medische gevolgen hebben zoals o.a. osteoropose en hartfalen. Herstellen van een eetstoornis is bovendien meer dan van vandaag op morgen stoppen met het verstoorde eetgedrag. Het is een proces waar mensen stapsgewijs naar herstel werken met de hulp van professionele hulpverleners.
Wat wel? Stel eetstoornissen voor als stoornissen met ernstige, levensbedreigende gevolgen. Bespreek de fysieke, sociale en psychologisch impact die eetstoornissen kunnen hebben op een persoon zoals o.a. osteoropose (Fysiek), conflicten binnen het gezin (Sociaal), verminderd zelfvertrouwen (Psychologisch).
Meer weten? In de rubriek ‘Achtergrond van obesitas en eetstoornissen‘ vind je meer informatie over de gevolgen ven eetstoornissen.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is er geen éénduidige link tussen gewicht en gezondheid. Men hoeft zelfs niet noodzakelijk gewicht te verliezen om de gezondheid te bevorderen.
Wat wel? Leg rechtstreeks de link tussen gezondheid en gezonde leefstijl. Maak duidelijk dat een gezonde leefstijl leidt tot een verbetering van gezondheid ongeacht of gewichtsverlies plaatsvindt.
Meer weten? Onder de Mythe: ‘Wie overgewicht of obesitas heeft, is per definitie niet fit en ongezond‘ vind je meer informatie terug over de relatie tussen gewicht, gezondheid en leefstijlveranderingen.
Terug naar de overzichtspagina
National Eating Disorders Collaboration (2011). Evaluating the risk of harm of weight-related public Messages. NEDC, Australië.
National Eating Disorders Collaboration. Reporting and Portrayal of Eating Disorders. NEDC, Australië.
National Eating Disorders Collaboration (2010). EATING DISORDERS:THE WAY FORWARD, A Strategic Communication Framework. NEDC, Australië.
Guidelines for Media Portrayals of Individuals Affected by Obesity. Rudd Center for Food Policy and Obesity, The Obesity Society (TOS), The Obesity Action Coalition (OAC), Verenigde Staten.