Media en lichaamsbeeld: Kan mediagebruik bevorderend zijn voor het lichaamsbeeld van adolescenten?
Dra. Chelly Maes, KU Leuven
Adolescenten gebruiken dagelijks media (bv. smartphone, televisie, laptop, spelconsole) en krijgen daarbij schoonheidsidealen voorgeschoteld, zoals vrouwen die een laag lichaamsgewicht hebben en mannen die gespierd zijn. Personen die deze schoonheidsidealen vertegenwoordigen in de media, worden voorgesteld als jong en succesvol op professioneel, seksueel, sociaal en persoonlijk vlak. Daarnaast wordt het idee gecreëerd dat dit afgebeelde ideaalbeeld maakbaar is (terwijl er achter de schermen net heel wat make-up, stylisten en plastische chirurgie aan te pas komen om dit ideaalbeeld te bereiken). Verder zijn er ook heel wat gender- en etnische stereotypen te vinden in media voor adolescenten. Zo worden vrouwen vaak voorgesteld als passief en onderdanig, terwijl mannen seksueel actief en dominant worden afgebeeld. Witte personen worden succesvoller afgebeeld dan niet-witte personen en hun uiterlijke kenmerken worden ook meer geïdealiseerd.
Deze mediaboodschappen over uiterlijk kunnen via internalisering (het eigen maken van ideeën) en sociale vergelijking leiden tot een negatief lichaamsbeeld en gerelateerde gedragingen, al is dit effect afhankelijk van het mediatype, gender en leeftijd (zie het ‘tripartite influence model’). Enkele van die gedragingen zijn bijvoorbeeld schadelijk (eet)gedrag, het (constant) bewustzijn van negatieve aspecten van het lichaam, en (acceptatie van) plastische chirurgie.
Kunnen media boodschappen ook een goede invloed hebben op het lichaamsbeeld? Als tegenreactie op geïdealiseerde lichaamsbeelden in de media kwam er meer aandacht voor ‘body positivity’, zowel op televisie als in muziek, sociale media, … . Een specifiek kenmerk van een positief lichaamsbeeld (zie ook het verslag van de lezing van prof. Goossens over zelf- en lichaamsbeeld) is het kunnen erkennen dat het lichaam meer is dan enkel uiterlijk, en verscheidene functies heeft zoals zorgen dat je in leven blijft (‘body functionality’).
Of mediagebruik het lichaamsbeeld kan bevorderen, blijft echter onduidelijk. De weinige studies die er zijn, tonen inconsistente resultaten gaande van een positief, negatief tot geen effect van media op het lichaamsbeeld. Media leggen immers nog steeds de nadruk op het uiterlijk, bevatten nog onvoldoende gender- en etnische diversiteit, en tonen ambigue (zowel positieve als negatieve) boodschappen over het uiterlijk. Mogelijke andere verklaringen voor de inconsistente onderzoeksresultaten zijn dat (1) degenen die al een positief lichaamsbeeld hebben, mogelijk meer focussen op de positieve boodschappen (‘rich get richer’), (2) personen die gevoelig zijn aan negatieve informatie een sterker emotioneel en cognitief effect ervaren bij het zien van negatieve boodschappen (‘negativity bias’), (3) jongeren verschillen in de mate dat ze negatieve boodschappen kunnen nuanceren (‘contextualisering’).
De belangrijkste tip bij het gebruik van media door adolescenten en de invloed daarvan op het lichaamsbeeld, betreft het stimuleren van mediawijsheid. Breng jongeren kennis en vaardigheden bij die hen helpen om zoveel mogelijk negatieve gevolgen van mediagebruik te vermijden en zoveel mogelijk positieve gevolgen te ervaren. Leer jongeren zich bewust worden van ‘body positivity’ boodschappen op media, leer ze vaardigheden om kritisch te zijn over mediaboodschappen (‘zien die personen er in het echte leven er wel zo uit?’, ‘welke processen zijn er aan die instagramfoto voorafgegaan denk je?’), of leer hen focussen op wat het lichaam kan (‘body functionality’).
Alleva, J. M. & Tylka, T. L. (2021) Body functionality: A review of the literature. Body Image, 36, 149-171. doi: 10.1016/j.bodyim.2020.11.006
Maes, C., Trekels, J., Tylka, T.L., Vandenbosch, L. (2021) The Positive Body Image among Adolescents Scale (PBIAS): Conceptualization, development, and psychometric evaluation among adolescents from Belgium. Body Image, 38, 270-288. doi: 10.1016/j.bodyim.2021.05.004