Inhoudsopgave
Speciale doelgroepen
Er zijn een aantal groepen die een hogere kans lopen op de ontwikkeling van een eetstoornis. Het kan gaan over een aandoening die iemand extra kwetsbaar maakt om een eet- of gewichtsprobleem te ontwikkelen, bv. een medische aandoening of een probleem in de ontwikkeling. Het kan ook gaan over leven in een omgeving of context die veel druk legt op slank zijn of op wat en hoeveel je eet, bv. bij sporters.
In deze situaties vraagt de behandeling van het eetprobleem extra kennis en zorg van de hulpverlener. We bieden er daarom verdiepende informatie over aan. In ons draaiboek vind je extra informatie over de risicofactoren en -profielen. Hieronder geven we meer informatie over hoe personen met Autisme, personen die lijden aan Diabetes Type 1 en topsporters een verhoogd risico lopen.
1. Eetproblemen bij mensen met autisme – een normale zaak
Voor veel mensen is leren eten iets vanzelfsprekends. Maar kinderen (en vaak ook jongeren en volwassenen) met autisme en eetproblemen zijn eerder regel dan uitzondering. Iets nieuws leren, prikkels verwerken en informatie afleiden uit de omgeving zijn vaak moeilijk bij autisme, allemaal vaardigheden die belangrijk zijn bij het (leren) eten.
Kinderen met autisme hebben moeite bij het aanleren en automatiseren van bewegingen, zijn over- of ondergevoelig voor bepaalde zintuigelijke prikkels en kunnen moeilijk informatie afleiden uit de context (bv. eetregels). Eten is heel complex, en omvat motoriek, zintuigelijke prikkels, en informatie afleiden. Het is dus logisch dat veel kinderen met autisme eetproblemen hebben.
Leren eten – een uitdagende taak
Leren eten is een uitdagende taak in het ontwikkelingsproces van een kind. Op motorisch vlak leren baby’s hun tong en tandjes te gebruiken: van het doorslikken van melk, naar het verwerken van brokjes in de pap, tot het maken van kauwbewegingen bij vast voedsel. Op sensorisch vlak is eten een bron van nieuwe prikkels. Een baby leert dagelijks onbekende smaken, geuren en texturen kennen. Moedermelk en huisbereide maaltijden smaken altijd een beetje anders. Bovendien kunnen baby’s smaakprikkels pas verwerken wanneer het voedsel effectief in hun mondje zit. Ze hebben nog geen voorstelling van wat ze op hun bord zien liggen, wat kan zorgen voor verrassende ervaringen. Die voorstelling groeit uit ervaring en door de denkontwikkeling. Kinderen leren wat eetbaar is en wat ze kunnen verwachten als ze eten, door de combinatie van het uitzicht, geur en smaak van voedsel, en de omgeving of context waarin gegeten wordt. Ze leren bijvoorbeeld dat citroen zuur is, middageten warm is etc. Zo leert het kind inschatten of het veilig is om iets te eten. Tot slot leren kinderen de sociale context kennen rond eten. Ze ontdekken allerlei eetregels zoals ‘frietjes mag je met de handen eten’ en de uitzonderingen op deze regels.
Kinderen met autisme ondersteunen in eetgedrag
Moeten kinderen met autisme dezelfde doelen halen als kinderen zonder autisme, en waar leg je de lat? Een goede richtlijn hierbij is: laat het eetgedrag toe dat het kind op medisch vlak gezond is? En is het eetgedrag aanvaardbaar binnen de sociale omgeving waarin het kind zich bevindt? Het is dus niet de bedoeling om het kind onder druk te zetten om graag te eten of alles te lusten als dit niet nodig is vanuit gezondheidsredenen (bv. er is geen ondervoeding, het kind eet geen onveilige dingen) of vanuit sociale argumenten (het kind bevindt zich doorgaans in een omgeving die rekening houdt met de kenmerken van autisme, zoals een aangepaste school, bij ouders of zorgfiguren die zich aanpassen aan wat het kind met autisme nodig heeft etc.).
Je kan een kind met autisme helpen door rekening te houden met de zintuigelijke prikkelgevoeligheid van het kind en door te verhelderen en verduidelijken wat precies verwacht wordt van het kind. Dit kan al spelenderwijs, waarbij de sociale regels rond beleefd eetgedrag tijdelijke op de achtergrond mogen blijven. Wanneer het kind op medisch vlak gezond is en sociaal gezien niet door de mand hoeft te vallen, is een mooi doel bereikt.
Selectief eten en ARFID bij autisme
Strak beeld van hoe voedsel eruit moet zien, smaken, ruiken
Vaak zien we dat mensen met autisme eerder selectief eten. Slechts een beperkt aantal voedingsmiddelen zijn aanvaardbaar. En wat die soorten voeding dan zijn, verschilt van persoon tot persoon. Wat wel en wat niet op het bord mag, kan gelinkt zijn aan een strak beeld rond hoe voedsel eruit moet zien, ruiken, of smaken. Zo kan de persoon met autisme slechts een beperkt aantal voedingsmiddelen als veilig, eetbaar of lekker ervaren. Vanaf het moment dat het voedsel er anders uitziet, wanneer een recept verandert of als de bereidingswijze niet correct is, kan dit stress en angst oproepen. Je kan dit zien als neofobie of angst om iets ‘nieuws’ te proeven. Het is belangrijk om begrip te tonen voor deze stressvolle ervaringen aan tafel. Mensen zonder autisme merken vaak niet dat er iets veranderd is aan het voedingsmiddel omdat hun zintuigen deze kleine veranderingen uitfilteren.
Overgevoelig en ondergevoelig voor prikkels
Mensen met autisme ervaren zintuigelijke prikkels ook vaak anders – sterker, of net veel zwakker. Voedsel geeft heel wat prikkels aan de zintuigen, zoals geur, smaak, uitzicht en textuur.
- Voor mensen die overgevoelig zijn aan prikkels, kan een bord gevuld met veel verschillende kleuren te belastend zijn, of kan een snuifje zout als een volledig vat zout smaken.
- Bij erg lage gevoeligheid voor prikkels, kunnen kinderen een voorkeur hebben voor krakend (luid) voedsel, of voor pikante smaken.
Heel wat kinderen met ASS zijn dan ook erg selectief of kieskeurig in het voedsel dat ze aanvaarden. Selectief eetgedrag maakt kinderen zowel kwetsbaar voor ondergewicht als voor overgewicht.
Autisme en eetstoornissen
Mensen met autisme kunnen ook een eetstoornis ontwikkelen. We zien vooral een samenhang tussen ASS(-trekken) en anorexia nervosa (AN). Bij personen met autisme verloopt het herstel van een eetstoornis moeilijker. De stoornis blijft hardnekkiger aanwezig. Autisme wordt dan ook gelinkt aan langdurige eetstoornissen.
Op de kalender rond autisme en eetproblemen dit voorjaar
Online workshop ARFID bij kinderen/jongeren
DI 06 JUN // 9U TOT 12U
Online supervisiegroep eetproblemen bij ASS
Di 23 mei // 13u tot 15u
Webinars
Verwijslijn eetproblemen
Herken je bepaalde signalen bij jezelf, bij je kind of in je omgeving? Heb je nood aan een gesprek met een psycholoog die vertrouwd is met de uitdagingen van autisme en eetproblemen, of heb je voedingsadvies nodig en weet je niet waar naartoe? Via onze verwijslijn eetproblemen bezorgen we je contactgegevens van hulpverleners in je buurt, bij wie je een vrijblijvend kennismakingsgesprek kan plannen. Je kan er terecht met vragen en zorgen over thema’s zoals voeding, eetgedrag, zelfbeeld en uiterlijk.
Zit je met een specifiek probleem of een vraag waarmee je niet verder kunt? Stel ze gerust, wij zoeken graag mee naar antwoorden. Bekijk onze contactgegevens.
Verdieping
- Samenvatting van de vorming van Thomas Fondelli over eetproblemen bij kinderen met ASS
- Samenvatting van de vorming van Els Smekens over het begeleiden van eetproblemen bij kinderen en jongeren met ASS
- Samenvatting van de vorming rond ASS, eetproblemen en eetstoornissen
- Vermijdende/restrictieve voedselinnamestoornis (ARFID)
Externe links
- ‘Participate!’ helpt autisme beter begrijpen en heeft ook een pagina rond eetstoornissen
- NokNok, een website met informatie en opdrachten voor jongeren om je goed in je vel te voelen
- PEACE Pathway (www.peacepathway.org) geeft handvatten uit de praktijk bij de behandeling van eetstoornissen bij personen met ASS
- Interview met een expert (National Eating Disorders Association, “Exerpts from the experts”)
- Atikel in VGCt magazine waarin experte Lotte Theuwis vertelt over autisme en eetproblematiek
2. Diabetes
Type 1 diabetes en eetproblemen
Leven met type 1 diabetes vergt heel wat aanpassingen in iemands eetpatroon en –gedrag. Net door deze aanpassingen, lopen personen met type 1 diabetes een verhoogd risico op verstoord eetgedrag:
- Leven met diabetes vraagt een nauwkeurige opvolging van wat, wanneer en hoeveel gegeten wordt, om de bloedglucose onder controle te houden en een correcte dosis insuline te geven. Dit kan een erg strikt eetpatroon uitlokken.
- De opstart van de insuline behandeling bij type 1 diabetes zorgt voor een herstel van het gewicht, waardoor het gewicht stijgt. Dit kan lichaamsontevredenheid uitlokken.
- Type 1 diabetes is een chronische aandoening, en leven met diabetes en de mogelijke gevolgen van deze aandoening is een psychologische stressfactor.
- Diabetes heeft invloed op het honger- en verzadigingsgevoel, waardoor het eetgedrag verstoord kan geraken.
Leven met diabetes werkt dus in op verschillende gekende risicofactoren in het ontstaan van een eetstoornis.
Verstoord eetgedrag neemt ook bij personen met type 1 diabetes verschillende vormen aan: restrictief eetgedrag (bv. bij sterke rigiditeit), eetbuien (bv. bij een verstoring van het honger- en verzadigingsgevoel) en compensatiegedrag (zoals extreem sporten, braken). Een vorm van compensatiegedrag die uniek is voor deze groep, is met opzet een te lage dosis insuline toedienen of een dosis over te slaan, met als doel gewicht te verliezen.
De risico’s en gevolgen van eetproblemen/eetstoornissen bij diabetes type 1 zijn niet min: hyperglycemie, mentale gezondheidsproblemen, het vroeger ontstaan van microvasculaire complicaties (zoals gezichts- en nierschade), een hogere frequentie van diabetesgerelateerde ketoacidose en hospitalisatie ten gevolge van diabetes, en een verhoogd mortaliteitsrisico (meer bepaald een drievoudig risico over een periode van 6 tot 10 jaar). Daarom is het belangrijk om tijdig verstoord eetgedrag en eetstoornissen in het algemeen, en onaangepast insulinegebruik in het bijzonder, tijdig op te sporen.
Een goede kennis van (kenmerken van) eetstoornissen en risicofactoren zijn van belang in tijdige detectie van verstoord eetgedrag en eetstoornissen. Meer informatie over type 1 diabetes, vroegdetectie en behandeling vind je terug in de verdiepende informatie.
Verdieping
- Samenvatting vorming Prof. Christel Hendrieckx.
- Goebel-Fabbri, A. E. (2009). Disturbed eating behaviors and eating disorders in type 1 diabetes: Clinical significance and treatment recommendations. Current Diabetes Reports, 9, 133-139.
- Goebel-Fabbri, A.E. (2017). Prevention and recovery from eating disorders in Type-1 diabetes, injecting hope. Routledge.
Externe links
National Paediatric Diabetes Audit (NPDA) National Conference 2018: Getuigenis van een ervaringsdeskundige.
De MEED-richtlijn (Medical Emergencies in Eating Disorders; vroeger gekend als (junior) MARSIPAN) bevat een supplement specifiek rond personen met eetstoornissen en type 1 diabetes .
Lees meer3. Eetstoornissen in de sport
Eetstoornissen in de sport komen vaker voor. Want topsporters hebben extra risicofactoren bovenop de risicofactoren die ze delen met niet-sporters.
Omgevingsfactoren
Zo voelen sporters meer druk om slank te zijn. Vaak denken de sporter en de omgeving van de sporter dat er meer kans is om te winnen bij een lager gewicht of vetpercentage. De gewichtsopvolging, vetmetingen, en eetvoorschriften kunnen negatieve gevoelens uitlokken.
In verschillende sporten wordt de sporter ook op zijn uiterlijk beoordeeld. Soms dragen sporters kledij die weinig aan de verbeelding overlaat. Deze focus op het uiterlijk maakt hen kwetsbaarder voor lichaamsontevredenheid. Vooral vrouwelijke sporters kunnen zich door deze onthullende kledij geseksualiseerd voelen.
Sommige sporters beoefenen een sport met een gewichtsklasse. Voorbeelden hiervan zijn judo, gewichtheffen… Hierdoor kunnen zij druk ervaren om veel gewicht bij te komen of af te vallen. Dit kan extreem en gevaarlijk gedrag uitlokken.
Persoonsfactoren
Daarnaast hebben succesvolle sporters vaak typische persoonlijkheidskenmerken. Zoals veel doorzettingsvermogen en zelfdiscipline. Ook zijn ze gericht op het halen van een goede prestatie. Coaches die met hen werken waarderen deze kwaliteiten. Maar deze kenmerken zien we ook bij personen met (risico op) anorexia nervosa.
Detectie van een eetstoornis
Het ontdekken van een eetstoornis is moeilijker in de sportwereld. Het is moeilijk om het verschil te zien tussen ‘normaal’ gedrag van een sporter en een eetstoornis. Veel sporters zijn sterk bezig met gezonde voeding en sporten vaak. En heel wat vrouwelijke sporters hebben een onregelmatige menstruatiecyclus. Bovendien kan de angst leven bij een sporter om niet meer te mogen sporten of uit het team gezet te worden. Waardoor ze hun probleem vaak ontkennen.
Ook verminderen de prestaties van de sporter niet meteen. Coaches gaan er vaak vanuit dat iemand die goed presteert geen probleem kan hebben. Maar, het immuunsysteem van de sporter komt onder druk te staan. En de prestatie daalt. Op die manier kan de sporter kan in een vicieuze cirkel terechtkomen. De sporter probeert zijn prestatie op te krikken door nog restrictiever te eten of extremer te sporten. Hoewel dit net een tegenovergesteld resultaat geeft.
Behandeling van een eetstoornis
Er zijn verschillende ingrediënten voor een succesvolle behandeling. De hulpverlener moet ervaring hebben met het behandelen van sporters. En het belang van sport in het leven van de cliënt begrijpen. Sportparticipatie kan gebruikt worden als motivatie. Ook de ‘sportfamilie’ (coach en teamleden) kunnen een belangrijke rol spelen bij de behandeling.
Coaches zijn geen behandelaars. Maar ze hebben een grote rol in het leven van de sporter. Daarom zijn zij een belangrijke steunfiguur voor preventie, herkenning van signalen en doorverwijzing naar hulp. Voor de sporter met een eetstoornis is het helpend als de coach het volgen van een behandeling steunt. Heel wat coaches zijn bang dat een behandeling automatisch betekent dat de sporter niet meer kan trainen. Ook bij sporters leeft deze angst. Een goede gezondheid is echter een essentiële voorwaarde voor goede sportprestaties. En dit werkt zowel motiverend voor sporter als coach.
Verdieping
- ‘Eetstoornissen in de sport: wat kan je als coach doen?’
- De gemiddelde Vlaamse topsporter heeft geen eetstoornis“
- IN DE KIJKER: Eetproblemen bij (top)sporters“
- Eetstoornissen in de (top)sport – begeleiding door de diëtist
Externe links
- Eetexpert ontwikkelde samen met Topsport Vlaanderen en Bloso de website ‘Eetproblemen in de sport’ met informatie voor coaches, sporters, en zorgfiguren rond preventie, detectie en hulp bij eetproblemen in de sport.
- Het ‘Female Athlete Body’ project is een preventietraining voor sporters, dat verder bouwt op de principes van cognitieve dissonantie (Stice). De sporters krijgen hierbij strategieën aangeleerd om een adequate energiebalans te verkrijgen, signalen van RED-S te herkennen, en ‘fat talk’ tegen te gaan.
- ‘The Victory Program’ werd ontwikkeld door Thompson en Sherman om eetstoornissen bij sporters te behandelen.
- De IOC ontwikkelde een consensustekst rond RED-S met onder meer een risicotaxatie om te bepalen of de sporter terug mag deelnemen aan training en competitie.
- De NCAA ontwikkelde in 2014 een handboek voor coaches gericht op preventie en detectie van mentale problemen (inclusief eetstoornissen) en het verminderen van het stigma dat hiermee geassocieerd wordt. Er bestaat intussen ook een educatieve online module rond mentale gezondheid en destigmatisering.
- “Safe Exercise at Every Stage – Athlete” (2020) is een richtlijn rond beweging voor (top)sporters met een eetstoornis. Zie www.safeexerciseateverystage.com
