COVID-19 dossier Eetexpert

Overgewicht en COVID-19

1. Obesitas en de link met de ernst en mortaliteit aan COVID-19

Sinds het begin van de coronacrisis worden er heel wat vragen gesteld, bezorgdheden geuit en uitspraken gedaan over de link tussen obesitas en COVID-19. Het waren de artsen op de intensieve zorgen die als eersten aangaven dat er een mogelijke link was: een substantieel deel van de mensen die op intensieve zorgen terecht kwamen na een coronabesmetting, waren mensen met overgewicht of obesitas. Inmiddels is ook door onderzoek bevestigd dat mensen met overgewicht en obesitas een grotere kans hebben om in het ziekenhuis en op intensieve zorgen te worden opgenomen, om beademend te moeten worden en om te sterven na een coronabesmetting (Huang, 2020). Al blijft het nog afwachten welke rol leefstijlfactoren, zoals o.a. gezonde voeding en actieve leefstijl, in dit verhaal spelen.  

Het is wel belangrijk om voldoende kritisch te blijven voor sommige uitspraken die over het verband tussen obesitas en de ernst van COVID-19 geponeerd worden. Zo wordt er soms aangehaald dat verschillen in COVID-19 mortaliteit tussen landen te verklaren zijn door verschillen in de prevalentie van overgewicht/obesitas tussen deze landen. Onderzoeken die dergelijke uitspraken kunnen onderbouwen, zijn echter niet gemakkelijk uit te voeren, omdat er op het niveau van een land verschillende factoren zijn die een mogelijke invloed hebben op de sterftecijfers. Denk hierbij aan de mate waarin het virus zich heeft kunnen verspreiden en mensen heeft kunnen besmetten, maatregelen die landen elk apart genomen hebben om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan; de kwaliteit, de organisatie en de mate van overbelasting van het gezondheidssysteem; enz. Idealiter worden deze factoren allemaal mee opgenomen in het onderzoek, zodat voor elk van deze factoren het effect kan worden nagegaan, zonder interferentie van de effecten van de andere factoren. Op die manier kan men er zeker van zijn dat het effect ook werkelijk kan toegeschreven worden aan de factor die men onderzoekt, en niet aan een storende of confounding factor.  

Verdiepend kader

Een belangrijke factor die doorgaans niet in rekening gebracht wordt bij uitspraken rond het verband tussen obesitasprevalentie en COVID-sterfte is het aantal besmettingen of het aantal “confirmed cases” van een land. De John Hopkins Universiteit toonde aan dat het aantal COVID-19 doden in een bepaald land in belangrijke mate afhangt van de mate waarin het coronavirus zich heeft kunnen verspreiden in een land, zoals aangegeven door het aantal besmettingen in dat land.  (zie Figuur 1). Het is dus logischer en correcter, om in plaats van het aantal sterftegevallen per 100 000 inwoners, de case fatality rate cijfers te gebruiken om de relatie tussen de prevalentie van overgewicht/obesitas en de mortaliteit na te gaan. De case fatality rate geeft het aantal mensen weer dat overlijdt per 100 coronabesmettingen. Door deze te gebruiken in de analyse, zorg je ervoor dat de resultaten niet vertekend worden door verschillen in het aantal besmettingen tussen landen.

Maar ook een analyse die rekening houdt met de case fatality rate geeft geen volledig antwoord: er zijn namelijk zoveel verschillen tussen landen (sommige factoren die we waarschijnlijk niet eens kennen) die een invloed hebben op de mortaliteit, waardoor je bij dit soort van analyses erg voorzichtig moet zijn met harde interpretaties en uitspraken.

Kortom, blijf kritisch bij uitspraken die suggereren dat louter een lagere prevalentie van overgewicht in heel wat landen duizenden COVID-doden hadden kunnen voorkomen. De relatie tussen gewicht en gezondheid is complex, en er zijn heel wat factoren die meespelen in hoe hard een land getroffen is door het coronavirus.

Nuttige fiche

Zoek je handvatten om berichtgeving rond eten, gewicht en gezondheid kritisch te beoordelen, en feiten en mythes van elkaar te onderscheiden? Deze fiche helpt je op weg: https://kc.eetexpert.be/wp-content/uploads/2019/10/Mythen-fiche-FINAL.pdf

Referenties

2. Communiceren rond overgewicht in coronatijd

We merken dat er soms onhandig over de link tussen overgewicht en COVID-19 gerapporteerd wordt en vrezen negatieve impact. Onbedoeld worden fouten gemaakt waarvan recent aangetoond is dat ze tot verdere verzieking leiden. 

Promoot gezond gedrag voor iedereen, en vermijd een eenzijdige focus op gewicht

• Promoot het werken aan stapsgewijze leefstijlverbetering die goed is voor elke persoon.
• Stop met het adviseren van snel gewichtsverlies en diëten/lijngedrag. Dit kan verstoord eetgedrag en gewichtstoename op lange termijn uitlokken.
• Het doel van de behandeling van overgewicht is in de eerste plaats gezondheidswinst en een verbetering van de lichaamssamenstelling. Gewichtsverlies kan hier deel van uitmaken. 

Maak een onderscheid tussen gezond gewicht en normaal gewicht

• Een bepaald gewicht behalen en behouden kan op verschillende manieren die niet allemaal gezond zijn.
• Iemand met overgewicht bij voorbaat als ‘niet fit’ en ‘ongezond’ beschouwen, en iemand met een normaal gewicht als ‘fit en gezond’ is dus kortzichtig.
• ‘Normaal’ gewicht kan samengaan met ‘verstoord’ eet- en beweeggedrag
• Personen met overgewicht kunnen gerust een gezonde leefstijl hebben 
• Leefstijlaanpassingen zullen zich niet meteen vertalen in gewichtsverandering, waardoor je niet aan iemands uiterlijk kan zien of die persoon gezond is of niet

Dus kijk en communiceer steeds genuanceerd en vanuit een do-not-harm aanpak.

Communicatietips: do’s en dont’s

Do’s

• Promoot een gezonde leefstijl voor iedereen (evenwichtig eten, voldoende bewegen, slaaphygiëne, stresshantering en mildheid voor jezelf). Een gezonde leefstijl draagt niet alleen bij aan preventie van overgewicht, maar aan tal van gezondheidsrisico’s. 
• Ook de behandeling van overgewicht vertrekt van een gezonde leefstijl. Benadruk gedragsverandering, niet het gewicht op de weegschaal.
• Vermijd om te focussen op uiterlijk of gewicht (gezondheidsgedrag wordt niet altijd of onmiddellijk ‘beloond’ met gewichtsverlies)
• Zorg dat mensen worden doorverwezen naar betrouwbare en gespecialiseerde hulp. Als partnerorganisatie van de overheid rond dit thema zorgt Eetexpert dagelijks voor info en verwijshulp voor wie zich graag professioneel laat begeleiden rond zijn/haar gewichtsprobleem. En het Vlaams Instituut Gezond Leven heeft een website met betrouwbare informatie rond o.a. voeding en beweging, voor elke Belg: www.gezondleven.be.  

Dont’s

• Een eenzijdige focus op gewichtsverlies als aanpak van overgewicht kan een negatief zelfbeeld (‘ik slaag er niet in om te vermageren’) en negatief lichaamsbeeld (‘ik ben lelijk zoals ik ben’) uitlokken, en risicovol lijngedrag. Het kan leiden tot een stijging van BMI op lange termijn (jojo-effect), en kan eetproblemen uitlokken.
• Zadel mensen niet op met angst- of schuldgevoelens in een goedbedoelde poging om mensen ‘wakker te schudden’.
• Vermijd het om ‘dik zijn’ te stigmatiseren (‘deze mensen eten te veel’, ‘ze zijn lui’), anti-vet boodschappen te gebruiken (‘alle vet is slecht’). Deze boodschappen helpen niemand vooruit. 
• Vermijd beladen termen als ‘dik’ en ‘mager’.

Daarnaast publiceerde “Obesity Canada” een paper  die benadrukte om ook in coronatijden als hulpverlener op stigmatiserend taalgebruik te letten. Ook zij geven aanbevelingen en tips voor hulpverleners. 

Meer informatie

• Preventie en behandeling van overgewicht en obesitas
• Niet-stigmatiserend communiceren
• Opiniestuk Eetexpert